Oog om oog, tand om tand?

Achtergrond

Hier is informatie te vinden over de context van de lezing of de plaats en tijd in het kerkelijk jaar. Ook kan hier informatie over feesten, personen, gedenkdagen en gebruiken gevonden worden. 

Oog om oog, tand om tand

De Bergrede is een toespraak van Jezus gericht aan zijn leerlingen. De toespraak wordt Bergrede genoemd omdat er in de openingszinnen gezegd wordt dat Jezus een berg opging. De berg zou weer terugwijzen naar het moment dat Mozes de Torarollen kreeg, want Mozes kreeg de belangrijkste regels binnen het Joodse geloof op een berg. 

Jezus gaat deze week verder waar wij de vorige week gestopt zijn: Hij geeft nog twee concretiseringen van de manier waarop met de regels omgegaan dient te worden. De Tora is een gids die in moeilijke situaties uitkomst kan bieden. 

Vijanden liefhebben
In het gedeelte uit Leviticus dat bij deze zondag hoort, staan de bekende woorden: 'Heb je naaste lief als jezelf'. In Jezus' tijd ontspon zich een discussie over wie die naasten dan wel zijn. Zijn het geloofsgenoten, of kan het ook een vreemdeling zijn? We kennen deze kwestie uit het verhaal van de Barmhartige Samaritaan. (Lucas 10:25-37) 
Jezus legt 'de ander liefhebben als jezelf' uit als het liefhebben van vriend en vijand, van geloofsgenoot en vreemdeling. Wat iemand ook gedaan heeft, elke mens blijft een schepping Gods.

Oog om oog, tand om tand
Oog om oog, tand om tand is een zeer bekend spreekwoord binnen de Nederlandse cultuur. Of je nu opgegroeid bent met of zonder de Bijbel. Het wordt doorgaans gebruikt om wraak goed te praten. De regels 'oog om oog, tand om tand' maken deel uit van een langere reeks (in het boek Leviticus 24,17-22): Leven om leven, hand om hand, brandwonde om brandwonde, striem om striem enzovoort.
Daar worden ze echter op een heel andere manier gebruikt: namelijk in de context van schadevergoeding: Wanneer je iemand letsel hebt toegebracht moet daarvoor schadevergoeding betaald worden die van van gelijke waarde is.
Er wordt daarbij uitgegaan van de dader, en niet van het slachtoffer.
In het spreekwoord in onze cultuur wordt uitgegaan van het slachtoffer; je mag wraak nemen tot dezelfde hoogte van wat jou aangedaan is. In de Joodse christelijke traditie wordt het gezegde dus juist andersom gebruikt.

Een voorbeeld: 
Als je iemand oogletsel hebt toegebracht, dan zul je dat weer goed moeten maken. Dat kan door de ander iets te laten doen (jou ook een blauw slaan) of iets te geven wat dezelfde waarde vertegenwoordigt (een boete betalen). Het gaat over zoveel schadevergoeding betalen dat je hem als het ware zijn oog teruggeeft: Een oog voor een oog! Het gaat over compensatie. Uitgangspunt is de dader, die goed moet maken wat hij verkeerd deed. Het gaat hier niet over wraak nemen, maar over het accepteren van de vergelding. 

Bekend is de uitspraak van Mahatma Ghandi: An eye for an eye only ends up making the whole world blind. (oog om oog maakt op den duur de hele wereld blind)

De andere wang
De oproep van Jezus om iemand de andere wang toe te keren gaat terug op de Leviticus-tekst: een striem voor een striem. Jezus vraagt zijn leerlingen om geen schadevergoeding te eisen (een striem voor een striem) maar de vernedering te accepteren en de dader zijn andere wang toe te keren, om hem zo te confronteren met zijn smadelijke daad. Zo'n houding is pas echt groots!