Drie wijzen volgen een ster

Achtergrond

Hier is informatie te vinden over de context van de lezing of de plaats en tijd in het kerkelijk jaar. Ook kan hier informatie over feesten, personen, gedenkdagen en gebruiken gevonden worden. 

Drie wijzen of drie koningen?

Driekoningen, Epifanie of Openbaring van de Heer is een christelijke feestdag die elk jaar op 6 januari wordt gevierd. Voor de Oosterse Christenen is het op deze dag Kerstmis.
Op deze dag vieren wij het bezoek van drie wijzen aan het kind Jezus in Betlehem. Een ster heeft hen naar Hem toe geleid. Met dit feest wordt de kersttijd besloten.

Een week later vieren we de doop van Jezus, de tweede gebeurtenis die laat zien wie Jezus is. Het derde moment waarop openbaar wordt dat Jezus de Heer is, is de bruiloft in Kana: hier is het niet de stem van God of een ster, maar Jezus zelf die laat zien wie Hij is in het wonder van water en wijn.

Driekoningen

Driekoningen is een typische benaming die door de eeuwen heen ontstaan is onder de mensen. Het wijkt af van wat er in het Evangelie volgens Matteüs staat: daar is geen sprake van koningen maar van wijzen of magiërs. Magiërs – denk aan ‘magie’ - bestudeerden de stand van de sterren en de loop van de planeten. Uit de stand van die hemellichamen meenden zij aanwijzingen op het spoor te kunnen komen met betrekking tot de toekomst van mens en wereld. In die zin waren de wijzen uit het oosten ook geleerden, wetenschappers in die tijd. Het bestuderen van de sterren was voor de joden verboden, omdat het een ketterse bezigheid zou zijn. Hun precieze herkomst, hun namen, zelfs hun aantal worden in de Bijbel niet vermeld.
Er wordt in de Bijbel ook geen aantal van 3 genoemd. Hun aantal werd afgeleid uit de drie cadeaus die zij meenamen: mirre, dat is lekker ruikende hars die in zalf wordt gebruikt. Mirre wordt gebruikt bij het balsemen van de doden, en het verwijst hier dan ook vast vooruit naar de dood van Jezus. Wierook is een symbool voor het gebed en goud staat symbool voor macht. Drie geschenken, dus drie personen. Vanwege deze dure cadeaus werd gedacht dat zij wel koningen moesten zijn.

In de negende eeuw kregen de drie 'koningen' ook een naam: Caspar, Melchior en Balthazar. In het Duitse Beieren bestond de gewoonte om op 6 januari met gewijd krijt op de huisdeuren de letters CMB (afkorting voor 'Christus Mansionem Benedicat': moge Christus deze woning zegenen) met een jaartal. Toen men geen Latijn meer verstond, heeft de volksmond daarvan de namen van de Drie Koningen gemaakt. De drie koningen zijn: Caspar (een 20-jarige Aziatische jongeman die de wierook schonk), Melchior (een 60-jarige, blanke, Europese grijsaard met een baard die het goud schonk) en Balthasar (een 40-jarige, bebaarde, zwarte man uit Saba, Ethiopië die de mirre schonk).
De drie koningen werden als vertegenwoordigers van de drie mensenrassen en van de drie toen bekende werelddelen aangezien. Dit is in overeenstemming met het Evangelie. Jezus is immers niet alleen voor de Joden, maar voor alle volken, gekomen, om hen het goede nieuws van Gods Koninkrijk te brengen.

Volksgebruiken

Rond het feest van Driekoningen bestaan er van oudsher vele volksgebruiken. Een aardig gebruik is dat de kinderen op of rond Driekoningen, verkleed als Caspar, Melchior en Balthazar, van huis tot huis driekoningenliederen gaan zingen en hiervoor van de toehoorders wat zakgeld of snoep krijgen.

Een gebruik in veel gezinnen is, dat er een koek of cake gebakken wordt, met drie bonen erin verstopt: twee witte en een bruine. Dat is om de mensen eraan te herinneren dat twee van de koningen wit waren en één bruin.
Het kind dat de bruine boon krijgt, mag die dag koning zijn en is dan de baas over iedereen.

In Zuid-Europese landen wordt Driekoningen uitgebreid gevierd. In Spanje trekken in de steden optochten door de straten. Je kunt daar de drie koningen zien met hun gevolg van dienaren, prinsen, prinsessen, kamelen en paarden.

Relikwieën

De relikwieën van de drie koningen zijn de vermeende stoffelijke resten van de Wijzen uit het Oosten. Sinds 1164 bevinden de relikwieën zich in de Keulse Dom.
Het is Helena, de moeder van de Romeinse keizer Constantijn, die omstreeks 325, tijdens een reis door Palestina meent dat ze, in de vorm van bot- en kledingresten, de overblijfselen van de drie koningen heeft gevonden.
Keizer Constantijn schenkt de relikwieën aan de stad Milaan in 344.
Pas in 1158 wordt opnieuw melding gemaakt van de relikwieën. De Franse abt Robert de Mont Saint-Michel noteert in dat jaar dat in een kerkje nabij Milaan de lichamen van de drie koningen zijn gevonden. Omdat de stad belegerd wordt door keizer Frederik Barbarossa, worden de relikwieën vervolgens binnen de stadsmuren bewaard in de klokketoren van de San Giorgio al Palazzo.
Na de overwinning van Frederik in 1162 worden de resten naar Keulen overgebracht in 1164. Om de relikwieën een waardig huis te bieden wordt gestart met de bouw van de Keulse Dom.